تغذیه

چگونه تغذیه بر تکامل و سلامت دهان و دندان تأثیر می‌گذارد؟

برخی می گویند با وجود اینکه خیلی به دندان‌های خود می رسند و از مسواک زدن غافل نمی شوند دندان های آنها به سرعت دچار پوسیدگی می شوند.

بررسی نظرکارشناسان درباره” چگونه  تغذیه بر تکامل وسلامت دهان ودندان تاثیر دارد.” 

  جدا از نقش ژنتیک ،   کمبود ویتامین ها و مواد معدنی در رژیم غذایی دوران جنینی و سالهای اول زندگی ضریب پوسیدگی دندان را افزایش می دهد. بنابراین مواد غذایی که جنین از مادر دریافت می نماید نقش مؤثری در تشکیل و تکامل ساختار دندان ها در مرحله قبل از رویش آنها دارد تکامل دندانهای شیری در ماه دوم و سوم جنینی آغاز می شود و معدنی شدن آنها در ماه چهارم جنینی تا  ۱۰ سالگی  فرد ادامه دارد. لذا تغذیه در تکامل دندانها در زمان معدنی شدن عاج و مینا دندان در ۴ تا ۶ ماهگی دوران جنینی ( حاملگی مادر ) مؤثر است. لذا تغذیه مادر باردار در این زمان مهم است.

مواد غذایی تشکیل دهنده ساختار دندان

۹۶ درصد از ساختار مینای دندان از مواد معدنی است که متشکل از کلسیم و فسفر است و ویتامین D از مهمترین مواد دست اندر کار متابولیسم کلسیم است. که بدون حضور آن نقش کلسیم موثر واقع نخواهد شد . به هر حال امروزه نقش سه عنصر کلسیم ، فسفر و ویتامین D در تکامل و شکل گیری دندانها در رژیم غذایی دوران بارداری مادران تأیید شده است. نکته مهم آن است که مصرف بیش از حد آنها موجب افزایش مقاومت دندانها نمی شود ولی مقدار کم این سه عنصر در رژیم غذایی مادران باردار به طور قطع موجب کاهش مقاومت دندان های کودک به پوسیدگی و عوامل ایجاد کننده آن می شود.

رژیم غذایی مادران باردار:

رژیم غذایی مادران باردار علاوه بر اینکه باید حاوی مقادیر کافی کلسیم ، فسفر و ویتامین D باشد لذا مصرف مقادیر مناسب میوه ، سبزیجات ، عدس و گوشت سفید به منظور تامین مواد مورد نیاز بدن جنین توصیه می شود.

منابع کلسیم مورد نیاز بدن

شیر ، پنیر ، ماست، کلم بروکلی ، کلم پیچ ، گل کلم ، آب پرتقال ، ماهی ساردین، تن ، آزاد) ، کنجد ، آلوی خشک ، بادام خوردن هر ۱۰۰ گرم بادام ۲۴۰ میلی گرم کلسیم البته با منشأ گیاهی را به بدن می رساند. به این دلیل بادام برای کسانی که به هر دلیلی لبنیات استفاده نمی کنند توصیه میشود ، شلغم و دانه خردل از منابع مهم کلسیم به شمار می روند.

بهترین منابع غذایی کلسیم را در لبنیات می‌توان یافت زیرا جذب این ماده معدنی از محصولات حیوانی بهتر از گیاهان جذب می‌شود. دقت کنید که برای اینکه جذب کلسیم را در بدن خود افزایش دهید، بهتر است از ویتامین D نیز استفاده نمایید و سطح این ویتامین در بدن خود را در حالت مطلوب حفظ کنید. در صورتی‌که کمبود کلسیم در بدن شما وجود داشته باشد، حتما باید از قرص کلسیم کمک بگیرید اما مقدار مصرف آن بهتر است با توجه به شرایط شما توسط پزشک تعیین شود.

منابع تامین ویتامین D

ویتامین D در روغن کبد ماهی ، کره مارگارین ، زرده تخم مرغ ، خامه ، جگر ، برخی از ماهی ها از جمله ساردین و قزل آلا یافت می شود .

یکی از مهمترین منابع تامین ویتامینD ، آفتاب است. تابش اشعه ماوراء بنفش خورشید به پوست باعث تبدیل شدن دهید رو کلسترول به ویتامین D میشود و نیز افراد با پوست تیره نیاز بیشتری به دریافت ویتامین D دارند چون نورکمتری جذب می کنند.

منابع تامین  فسفر مورد نیاز بدن

 فسفر در گوشت قرمز گاو و گوسفند، طیور خانگی ، تخم مرغ ، بادام زمینی ، ماکارانی ، شیر ، نخود سبز (تازه) ، تخمه آفتاب گردان ، کشمش ، عدس پخته ، لوبیا، سیب زمینی و میگو یافت می شود.

 میزان نیاز به فسفر و کلسیم نسبت یک به یک است ، به جز در سال اول زندگی که نیاز فسفر کمتر از نیاز به کلسیم است .

مصرف نوشابه به علت زیادی فسفری که دارد باعث کاهش کلسیم در استخوانها می شود. کلسیم در بدن به کمک فسفر موجود تشکیل مواد سخت و بلوری میشود. برای استحکام استخوان ، فسفر ضروری است ولی چنانچه  فسفربیش از حد مصرف وارد بدن شود جایگزین کلسیم شده و از سختی دندان ها و استخوان ها می کاهد.از طرفی کاهش میزان فسفر خون موجب اختلال در روند رشد و نمو فک ، دندانها و کندیل مفصل فک می شود .

نقش عنصر آهن در تکامل دندان ها

مصرف آهن در زنان باردار در تکامل و استحکام دندانها و استخوانهای جنین مؤثر است لذا متخصصین زنان و زایمان برای مادران باردار از ماههای سوم و چهارم به بعد روزانه کپسولهای هماتینیک (کپسول های حاوی آهن واسید فولیک) تجویز می کنند.

آهن در غذاهایی از قبیل گوشت ، جگر ، ماهی و زرده تخم مرغ سبزیهای سبز برگ و حبوبات وجود دارد مهمترین منبع آهن جعفری اسفناج و جگر میباشد که آهن جعفری بهتر جذب میشود خوردن چای طی ۱ تا ۲ ساعت قبل و بعد از غذا از جذب آهن جلوگیری میکند ولی استفاده از مواد دارای ویتامین ث یا میوه های ترش ، مثل مرکبات به جذب آهن کمک می کند.

متخصصين اطفال جهت رشد و نمو اطفال قطره آهن از حدود ۴ ماهگی تا ۲۴ ماهگی برای آنها تجویز می کنند . آهن در ساختمان بعضی از آنزیم های مهم نقش داشته و بیشترین مقدار آهن در گلبول های قرمز است که اکسیژن را به بافت های بدن می رساند. کمبود آهن باعث کم خونی و به دنبال آن اختلالات رشدی ، ضعف سیستم ایمنی ، کاهش ضریب هوشی ، رنگ پریدگی و خستگی مفرط میشود. جهت جلوگیری از (Staning) رنگ گرفتگی دندان ها و به اصطلاح مردم سیاه شدن دندانها به خصوص دندانهای قدامی فک بالا در کودکان باید کودک دهانش را کامل باز کرده و قطره آهن در خلف زبان ریخته شود. پس از دادن قطره کمی به کودک آب بدهید تا محیط دهان تمیز شود و دندان کودک بعد از مصرف با پارچه یا گاز نم دار تمیز شود.

نقش ویتامینC  در تکامل و سلامت بافت دهان و دندان

همانطور که گفته شد برخی ویتامین ها و املاح بر عملکرد سایر مواد مغذی در بدن تاثیر دارند لذا ویتامین C هم از این قاعده مستثنی نیست در عاج دندان ها ، پروتئین به صورت الیاف کلاژن هستند که برای ساخت آنها وجود ویتامین C ضروری است منبع اصلی ویتامین C مرکبات می باشد.

نقش ویتامین Aدر سلامت دهان و دندان

کمبود ویتامین A قبل از رویش دندانها موجب ناهنجاری در ساختمان مینای دندان می شود. کمبود ویتامین A موجب تورم لثه ، کاهش محتوای مواد معدنی استخوان فک و شل شدن دندان ها می شود ویتامینA در کلاژن سازی فعالیت دارد کلاژن پروتئین اصلی داربست لیفی بافت ها از جمله بافت لکه است. این ویتامین لثه را در برابر نفوذ باکتریها مقاوم می کند.

ویتامین A به فرم اصلی اش فقط در مواد غذایی حیوانی موجود است. ویتامین A به مقدار زیاد در جگر وجود دارد. در تخم مرغ میزان محدودی از آن یافت می شوند و شیر و لبنیات منابع خوب ویتامین A هستند . پیش سازهای ویتامین A کاروتنوئید ها هستند که در بدن به ویتامین A تبدیل می شوند و در سبزیجات با رنگ سبز تیره مثل سبزی خوردن و اسفناج، در سبزیجات نارنجی رنگ مثل هویج و کدو حلوایی و میوه های به رنگ نارنجی مثل پرتقال و گرمک وجود دارد.

نقش ویتامین Eدر سلامت دهان و دندان

کمبود ویتامین E نیز قبل از رویش دندانها باعث کوچک ماندن سلولهای عاج ساز می شود و به این ترتیب عاج دندان را دچار مشکل می کند.   

بهترین منابع غذایی ویتامین تا شامل روغن های گیاهی مثل روغن آفتاب گردان، زیتون ، ذرت ، بادام، آجیل تازه (فندق مادام ، گردو ) ، اسفناج، کلم پیچ، سویا و سیب زمینی دارای مقادیری از این ویتامین می باشند. همچنین روغن سبوس گندم غنی ترین ماده غذایی از لحاظ ویتامین ای میباشد. در میوه هایی مثل هلو و یا مارچوبه نیز به طور نسی این ویتامین یافت می شود. چون این ویتامین محلول در چربی است و در بدن تجمع می یابد باید نسبت به مصرف بیش از حد آن احتیاط نمود. در مورد ویتامین E با توجه به اینکه تخلیه ذخایر بدن از این ویتامین نیاز به مدت زمان طولانی دارد، هیچ گونه علایم بالینی کمبود ویتامین E در افراد سالم دیده نمی شود.

موادی مادر در دوره بارداری از خوردن آنها بایستی خوداری کند.

در دوران بارداری از مصرف کافئین ، قرص های خواب آور ، سیگار و الکل خودداری شود و برای استفاده از هر دارویی با پزشک خود مشورت کنید . چرا که داروها به ویژه در سه ماهه اول بارداری اثرات نامطلوبی بر جنین دارند. به عنوان مثال مصرف داروی تتراسایکلین به خصوص در اواخر دوران بارداری با اثر مستقیم بر ساختمان مینای دندان در حال تشکیل جنین باعث تغییر رنگ و لکه لکه شدن آن شده و دندان را مستعد پوسیدگی پس از رویش می کند. به این نکته توجه کنید : با اینکه مصرف سیستمیک کلسیم و ویتامین ها در افزایش مقاومت دندان ها در برابر پوسیدگی مؤثر است ولی تأثیر موضعی مواد قندی بر روی دندان ها در بروز پوسیدگی نقش جدی تری دارد .      

اثرات  تغذیه تا چه زمانی بر سلامت دهان و دندان تاثیر جدی خواهد گذاشت؟

طی یک سال اول تولد جدی ترین اثرات تغذیه مناسب بر رشد و نمو دندان ها قابل مشاهده است. باید بدانید معمولا تغذیه بعد از سن ۱۲ سالگی نقش زیادی روی تاج دندان ندارد.

فلوراید چیست؟

فلوراید یک ماده معدنی طبیعی است که باعث استحکام دندانها و جلوگیری از پوسیدگی آنها می شود. فلوراید سلامت مینای دندان را حفظ می کند و با باکتریهایی که دندانها را خراب می کنند، مقابله می کند.در بسیاری از کشورهای دنیا، به آب آشامیدنی مقداری فلوراید افزوده می شود تا از دندانها در مقابل پوسیدگی محافظت می شود. تحقیقات نشان می دهند آب آشامیدنی فلوراید دار پوسیدگی دندان را ۲۵% کاهش می دهد. البته باید بدونید که همون طور که فلوراید کم برای دندان خطر ساز است جذب فلوراید زیادی هم برای بدن و دندان ها مشکل ساز است.

بعضی از مادران باردار سؤال میکنند که خوردن فلوراید آیا در استحکام دندانهای کودک مؤثر است؟

 هر چند فلوراید از راه جفت به جنین منتقل میشود ولی تأثیر این فلوراید بر دندانهای جنین بسیار اندک است و به طور کلی صاحب نظران علم دندان پزشکی بر این عقیده اند که مصرف فلوراید توسط زنان باردار فایده ای برای دندان نوزاد و حداقل در مورد دندانهای دائمی در بر نخواهد داشت و از طرفی مصرف مکملهای فلوراید توسط اداره غذا و داروی آمریکا برای مادران باردار ممنوع اعلام شده است .

کسی نمی تواند در مورد تأثیر تغذیه و تغییر نیازهای تغذیه ای در طول زندگی نه تنها می تواند بر رشد دندان ها، استخوان فک و غشاء سالم تأثیر گذار باشد بلکه می تواند ارتباط مستقیمی با سلامت دهان و دندان ها نیز داشته باشد. از این رو برای سالم نگه داشتن دندان های خود و فرزندانمان باید یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی و سالم را انتخاب کرده و مصرف غذاهایی که می توانند به دندان ها آسیب زیادی وارد کنند را محدود سازیم و به یاد داشته باشیم که پایه سلامت دهان و دندان با تغذیه سالم مادر و جنین گذاشته می شود.